W wielu muzeach sakralnych (np. w słynnym klasztorze benedyktyńskim Monte Cassino) przechowuje się ogromne kolekcje niezwykłych monstrancji. Po raz pierwszy zwyczaj wystawiania Najświętszego Sakramentu pojawił się w belgijskim Liege. Najstarsze zachowane eksponaty sięgają XIII wieku. To nierzadko arcydzieła sztuki jubilerskiej, oznaczające niezwykłym kunsztem wykonania. najbogatsze monstrancje, których cena współcześnie jest trudna do określenia, zachwycają również bogactwem – wykonane są ze srebra lub złota z dodatkiem kamieni szlachetnych. Jednak najważniejszym, co je wyróżnia, jest ich liturgiczne przeznaczenie i teologiczny sens, wobec którego materialna wartość pełni rolę służebną.
Co to jest monstrancja?
W szerokim ujęciu monstrancja jest jednym z naczyń liturgicznym (vasa sacra) i służy do przechowywania Najświętszego Sakramentu w kościele. Jednak wśród innych przedmiotów związanych z Eucharystią wyróżnia ją specjalne przeznaczenie. Konsekrowana hostia w monstrancji jeden z najważniejszych obiektów kultu liturgicznego. W takiej formie wystawia się ją na ołtarzu podczas modlitw i nabożeństw, a także wyprowadza ze świątyni w uroczystych procesjach. Jest więc monstrancja oprawą Najświętszego Sakramentuw momentach, w których ukazuje się go wierząc, że oznacza prawdziwą obecność Jezusa Chrystusa wśród wiernych. Poza momentami wystawienia hostia pozostaje złożona w innym naczyniu, zwanym kustodia, zamkniętym w tabernakulum.
Z czego jest zbudowana monstracja?
Typowa monstrancja składa się ze stopy, trzonu oraz tzw. reservaculum (repozytorium na hostię) z melchizedekiem. Ten ostatni jest ruchomym, półokrągłym uchwytem na Najświętszy Sakrament, w którym umieszcza się go w kustodii. Reservaculum otoczone jest tzw. glorią, a na zwieńczeniu najczęściej umieszcza się krzyż lub figurę Chrystusa Zmartwychwstałego. W czasach średniowiecza tworzono je z najszlachetniejszych kruszców, kryształu i kamieni szlachetnych. Rozbudowane formy gotyckie i barokowe pozwalały na misterne łączenie wielu bezcennych elementów. Powszechnie uznawano, że miejsce, w którym znajduje się eucharystyczny Chrystus, musi być wyjątkowe. Dziś to, jak wygląda monstrancja, zależy od wielu czynników. Jednak współczesne modele wykonuje się z ogromną dbałością o estetykę i trwałość. Obecnie również można znaleźć wyjątkowo bogate egzemplarze. Częściej wykorzystuje się pozłacane szlachetne stopy metali, zabezpieczone przed matowieniem i korozją. Jeśli chodzi o formę, dzisiejsze oprawy hostii nawiązują do formy wywodzącej się z baroku formy promienistej.
Jak wygląda monstrancja?
Najbardziej rozpowszechniony kształt reservaculum nawiązuje do promieni słonecznych. Odchodzą one od hostii uobecniającej Chrystusa i symbolizują jego bezgraniczną łaskę oraz miłość do człowieka. Taka postać upowszechniła się w Europie od XVI stulecia, kiedy w chrześcijaństwie rozwinął się kult Bożego Ciała. Od nabożeństw z procesjami narodził się zwyczaj, w którym wierni podążają za kapłanem ujmującym monstrancję przez specjalną chustę. W średniowieczu przeważały inne kształty, najczęściej nawiązujące do architektury gotyckiej. Jako obiekty kultu pojawiły się również gigantyczne konstrukcje hiszpańskie – najsłynniejsza, 3-metrowa i 200-kilogramowa należy do katedry w Toledo.
Jaka jest cena monstrancji?
Współczesne monstrancje są nierzadko arcydziełami sztuki jubilerskiej. Jednak wśród propozycji sklepów z dewocjonaliami można znaleźć modele w różnych przedziałach cenowych. Najprostsze, wykonane z mosiądzu, bez wielu ozdób, są do nabycia już za około 2 tys. zł. Większość naczyń liturgicznych do wystawiania Najświętszego Sakramentu kosztuje od kilku do kilkunastu tysięcy złotych. W ofertach rękodzielników można znaleźć również takie propozycje, jak gotycka monstrancja w cenie ponad 200 tys. zł, wykonana z litego srebra.
Do czego służy monstrancja?
Do pytania: co to jest monstrancja należy dodać kolejne o jej zastosowanie. Wszystkie vasa sacra muszą być wykonane ze szlachetnych stopów i mieć nieskazitelny wygląd. Jednak ze względu na używanie monstrancji w liturgii to właśnie ona wygląda najokazalej. W niej symbolicznie składa się Pana Jezusa do ciemnicy w Wielki Czwartek, wystawia się Najświętszy Sakrament do adoracji w Wielki Piątek czy prowadzi się go w procesji ulicami miast i wsi. Pojawieniu się hostii towarzyszy klęcząca postawa wiernych, ale także kapłana, któremu potrzebny jest korporał – chusta pod monstrancją, którą asysta zakłada mu na plecy. Uniesienie Najświętszego Sakramentu jest za każdym razem błogosławieństwem, które prezbiter wykonuje na trzy strony świata.
Gdzie przechowuje się monstrancję?
Zanim znajdzie się na ołtarzu, spoczywa w specjalnym miejscu na zakrystii. Przed obrzędem wystawienia Najświętszego Sakramentu ustawia się ją bokiem do wiernych zgromadzonych przed ołtarzem. Wyjmuje z tabernakulum kustodię, z niej przenosi dużą hostię przytrzymywaną przez melchizedek do reservaculum. Dopiero po tym kapłan obraca monstrancję i unosi ją nad głowę, a potem umieszcza na ołtarzu i rozpoczyna obrzędy – litanię, adorację czy inne nabożeństwo. Po błogosławieństwie i powrocie kustodii do tabernakulum opuszcza prezbiterium.